Giá trị văn hóa trong lễ trưởng thành của người Ê đê

Quan niệm về nghi lễ

Các nghi lễ vòng đời của người Ê đê gồm có: lễ cúng đặt tên, lễ cúng thổi tai, lễ cúng trưởng thành, lễ bắt chồng, lễ bỏ mả… Trong đó, lễ cúng trưởng thành là một nghi lễ rất quan trọng bởi nó đánh dấu sự trưởng thành của người đàn ông. Từ đây, chàng trai có thể tham gia giải quyết những việc lớn của gia đình, họ tộc và buôn làng. Nghi lễ này đã tồn tại hàng trăm năm qua và có ý nghĩa rất lớn trong đời sống văn hóa tâm linh của đồng bào Ê đê.

Lễ cúng trưởng thành lớn hay nhỏ tùy thuộc vào điều kiện kinh tế của từng gia đình và do cha mẹ của chàng trai chuẩn bị. Nếu cha mẹ đã mất hoặc không có điều kiện thì những người thân trong gia đình sẽ gánh vác việc này.

Các bước chuẩn bị

Lễ trưởng thành phải trải qua 5 lần làm nghi lễ. Lần đầu tiên là một ché rượu và một con gà. Người Ê đê theo chế độ mẫu hệ nên mẹ chàng trai là người làm lễ. Sau khi thầy cúng cúng xong, mẹ của chàng trai sẽ đến ché rượu cần để mời mọi người trong làng. Lần thứ hai, nghi lễ cúng là 3 ché rượu và 3 con gà. Lần thứ ba cúng 3 ché rượu và 1 con heo. Lần thứ 4 cúng 5 ché rượu và 1 con heo thiến. Lần thứ 5 cúng 7 ché rượu và 1 con heo thiến.

Nghi thức chặt cây chuối trước cầu thang

Tiến trình thực hiện nghi lễ

Lễ trưởng thành được bắt đầu bằng nghi thức rửa mặt của chàng trai ngoài bến nước với ý nghĩa lột xác để trở thành một người trưởng thành, trước sự chứng giám của Yàng và bà con trong làng. Sau đó, chàng trai hứng bầu nước mát về cúng thần như muốn hiến dâng cho thần linh sự trong trắng tinh khôi của mình. Về đến nhà, chàng trai bước lên cầu thang, tay cầm thanh kiếm sắc khéo léo chém đứt hai cây chuối ở hai bên cầu thang bằng hai nhát kiếm chính xác gọn gàng và nói: Con đã cầm rìu vào rừng, nay cây lớn đã đổ, cây nhỏ đã ngã, con cầm kiếm đi trừ kẻ ác... Con đã làm xong mọi việc buôn làng giao cho. Con đã xứng đáng làm một người đàn ông Ê đê của buôn làng ta. Ngay đầu cầu thang ở trên sàn, người mẹ của chàng trai đã đứng chờ như chờ một người con vừa trải qua cuộc đi xa và chắc chắn cũng đầy gian khổ trở về.

Lễ trưởng thành trải qua 4 lần cúng: cúng thần bếp cai quản trong nhà Boh Tao Yang Hleang; cúng thần sinh ra và ban cho sức khỏe Yang Êssêi; cúng thần linh Yang Hleang và cúng thần trời, thần đất, thần sông, thần suối, thần núi đồi Yang Leang Kông, chàng trai sẽ được buôn làng thừa nhận là người trưởng thành.

Sau khi cúng xong, thầy cúng đeo chiếc vòng đồng đã được gia đình chuẩn bị vào tay chàng trai. Chiếc vòng là lời khẳng định: Buôn làng đã trao cho chàng trai sức mạnh để gánh vác những trách nhiệm lớn lao của gia đình, dòng họ, buôn làng. Buổi lễ kết thúc cũng là lúc mặt trời lặn. 

Trong suốt thời gian diễn ra lễ cúng, tiếng trống, tiếng chiêng hòa quyện với các điệu nhảy, điệu múa truyền thống, tạo nên những giá trị văn hóa đặc sắc của người Ê đê.

Lễ cúng trưởng thành là nghi lễ tiêu biểu và đầu tiên trong hệ thống lễ hội cổ truyền của người Ê đê được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.