Nghề quỳ vàng bạc Kiêu Kỵ

Xuất xứ làng nghề độc đáo

Nghề quỳ vàng bạc xuất hiện ở Kiêu Kỵ cách đây trên 300 năm, dưới thời Hậu Lê. Thuở ấy có ông Nguyễn Quý Trị, người làng Hội Xuyên, xã Liễu Trai (Hải Dương), ông đỗ tiến sỹ vào năm Quý Mùi, thời Lê Cảnh Hưng (1740 - 1786) làm quan đến chức Binh bộ Tả Thị lang - Hàn lâm Viện trực học sỹ. Trong một lần ông đi sứ bên Trung Quốc học được nghề dát dập vàng bạc để sơn son thiếp vàng các đồ thờ cúng và hoành phi, câu đối… Khi về nước, ông truyền lại nghề này cho dân làng Kiêu Kỵ.

Nghệ nhân thếp vàng lên tượng

Sau đó, vào ngày 17/8 âm lịch, ông đi đâu biệt tích. Để tưởng nhớ tới công ơn của ông, dân làng Kiêu Kỵ đã suy tôn Nguyễn Quý Trị là tổ sư nghề quỳ vàng bạc và lấy ngày ông ra đi làm ngày cúng giỗ tổ nghề hàng năm.

Công đoạn chế tác và kỹ thuật tinh xảo

Những người thợ làng Kiêu Kỵ phải thực hiện gần 40 công đoạn mới cho ra được những lá quỳ vàng bạc chất lượng. Những thỏi vàng, bạc thật được đập cho dài và mỏng (gọi là đập diệp) có bề ngang 1 cm, được cắt thành những hình vuông nhỏ 1 cm2 rồi đặt vào lá quỳ. Lá quỳ có cạnh dài 4 cm được kén từ loại giấy dó (giấy làm tranh Đông Hồ) mỏng và dai, được “lướt” nhiều lần bằng mực tự chế làm bằng loại bồ hóng đặc biệt, trộn với keo da trâu, tạo cho giấy quỳ bền chắc. Mỗi quỳ 500 lá, trên mỗi lá đặt một mảnh vàng nhỏ 1 cm2, dùng vải dường bâu Nam Định gói lại, đặt lên đe bằng đá, dùng loại búa chuyên dụng đập lên tập lá quỳ, sao cho mảnh vàng mỏng và tràn bằng lá quỳ.

Cắt nhỏ lá vàng đã đập mỏng thành mười hai mảnh, lấy một mảnh đặt tiếp lên lá quỳ và tiếp tục đập mỏng. Người thợ giỏi có thể đập một chỉ vàng dàn mỏng thành tấm lá vàng có diện tích hơn 1 m2. Muốn có một quỳ vàng, người thợ phải đập khoảng một giờ liên tục. 1 chỉ vàng đập mỏng thành 980 lá có diện tích lớn hơn 1 m2 thì chưa có ngành công nghiệp nào làm được. Chính vì vậy, cho đến nay, Kiêu Kỵ vẫn là làng duy nhất trong cả nước làm nghề này.

Ở giai đoạn cuối, khi gỡ vàng trả khách, người thợ phải làm việc trong phòng kín, đeo khẩu trang và ngồi trong màn vì chỉ cần vô ý thở mạnh, vàng cũng đã bay tung. Khi sử dụng, người thợ dùng chiếc bay rất mỏng bằng xương hoặc mảng tre vát mỏng để dát vàng lên các sản phẩm; hoạ sĩ dùng bút vẽ với dầu sơn chấm vào vàng quỳ để vẽ lên tranh sơn mài.

Đưa sản phẩm quỳ vàng bạc vươn xa

Xưa nay, những công trình kiến trúc lớn cũng đã sử dụng vàng quỳ Kiêu Kỵ cho việc trang trí nội thất. Nhiều làng nghề tạc tượng, khắc hoành phi, câu đối, hoặc làm hàng sơn mài trong nước là những đối tác bạn hàng thân thiết của làng nghề Kiêu Kỵ. Sản phẩm vàng và bạc quỳ do dân làng Kiêu Kỵ hiện nay còn được xuất khẩu ra nhiều nước châu Á, châu Âu.

Ngày 9/3/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận làng nghề quỳ vàng bạc Kiêu Kỵ trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.