Tôn vinh, nâng tầm giá trị nghệ thuật hát then

Từ ngày 3 đến 6/11/2012, Liên hoannghệ thuật hát then, đàn tính toàn quốc lần thứ IV năm 2012 đã được tổ chức tạithành phố Lạng Sơn. Tham dự có 10 đoàn nghệ thuật quần chúng các tỉnh: Bắc Kạn,Bắc Giang, Cao Bằng, Ðiện Biên, Ðắk Nông, Hà Giang, Lào Cai, Quảng Ninh, TuyênQuang, Lạng Sơn với chủ đề “Muôn phương hội tụ”. Ðây là hoạt động nhằm tiếp tụcphát huy kết quả của những cuộc liên hoan đã tổ chức; là dịp để tôn vinh loạihình nghệ thuật độc đáo đã bao đời nay gắn bó với đời sống của dân tộc Tày,Nùng, Thái; tăng cường giới thiệu quảng bá rộng rãi tới công chúng; đồng thời,cũng là dịp để các nghệ nhân, nghệ sỹ gặp gỡ, giao lưu, giới thiệu những nétvăn hóa đặc sắc của địa phương mình…

Đặc sắc nghệ thuật hát then

Hát then là loại hình diễn xướng dângian tổng hợp gồm: ca, nhạc, múa và diễn trò. Theo nghiên cứu của các chuyêngia, “then” tiếng Tày tức là “thiên”, chỉ Trời. Vì thế, hiểu theo ngôn ngữ dântộc thì điệu hát then được coi là điệu hát thần tiên, là một loại hình nghệthuật mang màu sắc tín ngưỡng thuật lại một cuộc hành trình lên thiên giới đểcầu xin điều gì đó.

Về nguồn gốc hát then, có nhiều ýkiến khác nhau, song một số chuyên gia cho rằng hát then có xuất xứ từ CaoBằng, khi nhà Mạc bị thất sủng. Hầu hết trong các lễ cúng của người Tày đều cóhát then. Hát then không chỉ đơn thuần là một loại hình âm nhạc hay diễn xướngdân gian mà có sự gắn kết chặt chẽ với tín ngưỡng.

Một tiết mục biểu diễn tại Liên hoannghệ thuật hát then, đàn tính toàn quốc lần thứ IV. Ảnh tư liệu

Then được hát trong hầu hết các nghilễ với nhiều đường then khác nhau tùy thuộc vào mục đích của nghi lễ. Ngoàiphần thuộc lễ nghi, diễn xướng then còn có phần mang tính chất vui chơi, đậmyếu tố sân khấu. Ở mỗi vùng quê lại có những làn điệu hát then khác nhau như:then – Lạng Sơn dìu dặt tha thiết, then – Tuyên Quang dồn dập như thúc quân ratrận, then – Hà Giang lại nhấn nhá từng tiếng một, then – Bắc Kạn lại như tiếngthì thầm…Tuy nhiên, nhìn một cách tổng thể, then có một số loại hình thể hiệncác chức năng chính như: then cầu an, then cầu mùa, then chúc tụng, then chữabệnh, then cấp sắc…

Trong quan niệm của người Tày, cácông Then, Tào, Pụt, Mo là những người có khả năng liên hệ với thần linh, tiếpcận với thế giới siêu nhiên, là cầu nối giữa người trần với các đấng tự nhiên.Vì vậy, hiện nay họ vẫn là những nghệ nhân nắm giữ nhiều điệu then cổ nhất.

Nói đến nghệ thuật hát then khôngthể không nhắc đến cây đàn tính, bởi nếu thiếu đi âm thanh của cây đàn này thìđiệu hát then sẽ không hoàn chỉnh. Tiếng trầm bổng ngân nga từ cây đàn tínhquyện với những lời ca, tiếng hát của then như đưa người ta vào một thế giới hưảo, huyền bí…

Then gắn với đời sống tâm linh vàtín ngưỡng của người Tày, Nùng góp phần làm nên bản sắc văn hóa của cộng đồngTày – Nùng. Việc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiến hành làm hồ sơ trìnhUNESCO công nhận hát then là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại là mộtviệc làm ý nghĩa không chỉ nhằm giới thiệu và quảng bá văn hóa dân tộc với bạnbè thế giới mà còn góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát triển di sản quý giá củacha ông để lại.

Ảnh tư liệu

Tiếp tục tôn vinh, nâng tầm giá trị nghệ thuật hát then

Nhằm đẩy mạnh công tác bảo tồn vàphát huy nghệ thuật hát then, từ năm 2005, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đãtổ chức Liên hoan hát then, đàn tính toàn quốc (lần thứ I/2005 tại tỉnh TháiNguyên, lần thứ II/2007 tại tỉnh Cao Bằng, lần thứ III/2009 tại tỉnh Bắc Kạn).Năm 2012, tại tỉnh Lạng Sơn là Liên hoan lần thứ IV, nhằm phát huy kết quả đạtđược của những lần liên hoan trước đó, đồng thời tiếp tục tôn vinh, không ngừngnâng tầm giá trị của môn nghệ thuật này hơn nữa.

Liên hoan lần thứ IV tại tỉnh Lạng Sơn năm2012 có sự góp mặt, hội tụ của 10 tỉnh, thành phố có dân tộc Tày, Nùng, Tháihiện vẫn lưu giữ loại hình nghệ thuật hát then, đàn tính gồm 9 tỉnh vùng núiphía Bắc và tỉnh Ðắk Nông. Thời gian diễn ra các hoạt động của Liên hoan từngày 3 – 6/11/2012, bao gồm: trưng bày triển lãm “Di sản văn hóa then” tại Bảotàng tỉnh; hội thảo về bảo tồn và phát huy nghệ thuật hát then trong giai đoạnhiện nay; biểu diễn, giới thiệu các tiết mục của các đoàn tham gia liên hoan.Lễ khai mạc liên hoan được tổ chức tại Quảng trường đường Hùng Vương, thành phốLạng Sơn vào tối 4/11/2012 và được truyền hình trực tiếp trên sóng của ÐàiTruyền hình Việt Nam.Có thể khẳng định, liên hoan lần này là một ngày hội lớn của đồng bào các dântộc Việt Namnói chung, các dân tộc của các địa phương hiện vẫn đang lưu giữ nghệ thuật hátthen. Mỗi kỳ liên hoan được tổ chức sẽ góp phần quảng bá, khẳng định những giátrị cao đẹp của nghệ thuật hát then, cũng như không ngừng nâng tầm giá trị củadi sản văn hóa này trong đời sống xã hội. Ðồng thời, khơi dậy mạnh mẽ tinh thầnchủ động, tích cực của các tầng lớp nhân dân trong công tác bảo tồn, làm giàuvà phát huy, phát triển vốn di sản dân ca dân tộc. Không chỉ có vậy, qua đó còncho thấy những cách thức bảo tồn, phát huy hiệu quả từ trong đời sống thườngngày, gắn với hoạt động của các câu lạc bộ cơ sở, nêu cao vai trò chủ thể củanhân dân. Mặt khác, thể hiện sự quan tâm của các cấp, ngành trong việc tạo racác môi trường diễn xướng thích hợp để nghệ thuật hát then được thể hiện, trìnhdiễn, giới thiệu tới đông đảo công chúng.

Thực tế cho thấy, ngay trong sinhhoạt văn hóa thường ngày như lễ, tết thì hát then vẫn được đem ra trình diễn.Nhưng với sự hội tụ tại liên hoan sẽ là một dịp tập trung tôn vinh đậm nét hơncả, cũng như việc học hỏi và tìm ra những tiếng nói chung trong công tác bảotồn và phát huy giữa các tỉnh, thành.

Vậy nên, Liên hoan hát then, đàntính toàn quốc chính là dịp tập trung tôn vinh, khơi dậy tinh thần, ý thức bảotồn các giá trị di sản văn hóa nói chung, nghệ thuật hát then nói riêng trongmọi tầng lớp nhân dân. Ðể làm sao, sau mỗi liên hoan, chúng ta sẽ có thêm nhiềunghệ nhân, nhiều người yêu thích hát then hơn nữa và cùng chung sức với cáccấp, ngành bảo tồn, làm giàu và phát huy các di sản đó một cách hiệu quả. Trongđó, người dân luôn phát huy vai trò là chủ thể.

T.H (t.h)