Âm nhạc dân gian trong nghi lễ của người M’nông

Trong các lễ hội của đồng bào M’nông thì các loạihình âm nhạc dân gian được sử dụng một cách phổ biến, rộng rãi và được chia làmhai nhóm: nhóm âm nhạc nghi lễ sẽ tham gia trực tiếp vào tiến trình của nghi lễvà nhóm âm nhạc dùng trong phần hội (chỉ được sử dụng khi nghi lễ kết thúc nhằmtạo không khí vui vẻ cho lễ hội). Điều dễ nhận thấy nhất là nhạc cụ của ngườiM’nông tuy đơn giản, thô sơ, được chế tạo từ những nguyên liệu có trong tựnhiên như tre nứa, lồ ô, gỗ…nhưng không kém phần phong phú về chủng loại. Việcsử dụng các nhạc cụ của đồng bào M’nông luôn gắn liền với nhiều sự kiện của đờisống xã hội. Phong phú, đa dạng và chiếm một tỉ lệ khá cao là các nhạc cụ thuộcbộ gõ, chúng bao gồm từ những nhạc cụ có cấu tạo, cấu trúc âm thanh đơn giảncho đến những loại có cấu tạo phức tạp. Trong các lễ hội cổ truyền của đồng bàoM’nông thì không thể vắng mặt dàn cồng chiêng. Do cồng chiêng là nhạc cụthiêng, là “linh hồn” của dân tộc nên chỉ được sử dụng trong lễ hội lớn củacộng đồng như lễ mừng lúa mới, lễ sum họp cộng đồng, lễ kết nghĩa bon buôn...Ởđây, tiếng chiêng là lời hiệu triệu, là “linh hồn” làm nên buổi lễ, là phươngtiện giúp con người giao tiếp, thỉnh cầu thần linh chứng giám lòng thành và bancho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, bội thu…Thậm chí, tại các nghi lễliên quan đến voi hay nghi lễ thuộc vòng sinh trưởng của cây thì cũng có sựxuất hiện của dàn chiêng. Mặt khác, xuất phát từ quan niệm “vạn vật hữu linh”nên đồng bào M’nông cho rằng mỗi nhạc cụ đều có một vị thần trú ngụ, nên phảiđược sử dụng trong một không gian, ngữ cảnh nhất định. Trong các lễ hội, nghilễ, ngoài cồng chiêng còn có sự tham gia của các loại nhạc cụ truyền thống củadân tộc như M’boắt, Drơn, Mló, Goong rêng…Chính những nhạc cụ này làm nên khôngkhí vui nhộn cho lễ hội. Riêng nhạc cụ Đing gơr chỉ được sử dụng trong tang lễ.Có lẽ do âm hưởng của cuộc sống luôn gần gũi với môi trường thiên nhiên nhưtiếng cành cây, tiếng chim hót, tiếng của thân tre, nứa đập vào nhau, tiếngnước chảy róc rách…nên các nhạc cụ đã hình thành nên một hệ thống âm thanhtương ứng. Âm thanh của các loại nhạc cụ cũng phản ánh khá rõ những quan niệmcủa đồng bào đối với thần linh, với gia đình, dòng họ, cộng đồng, không chỉ làcơn gió mát xoa dịu những nhọc nhằn, lo toan của cuộc sống mà còn làm an lòngcộng đồng, bon làng.

Cồng chiêng, múaxoangkhông thể thiếu trong các lễ hộicủa đồng bào M’nông

Bên cạnh các loại nhạc cụ thì các hình thức nghệthuật ca hát cũng thường xuất hiện trong các nghi lễ, lễ hội của người M’nông.Hình thức ca hát gắn bó với các lễ nghi là khấn thần (rac brah) và nó mang yếutố hát kể, hát khóc như khóc trâu…Điều đáng nói nữa là cùng với những loại nhạccụ, làn điệu dân ca thì ở bất kỳ một lễ hội nào của đồng bào M’nông cũng đều cósự hiện diện của những điệu múa xoang truyền thống. Có thể nói, sự góp mặt củaâm nhạc làm cho không gian của lễ hội như huyền bí, linh thiêng hơn và chính âmnhạc là “phần hồn” tạo nên sự hoàn thiện cho toàn bộ nội dung của các nghi lễ.Bởi vậy, các lễ hội cổ truyền của đồng bào M’nông không chỉ mang giá trị tinhthần to lớn mà còn mang ý nghĩa nhân sinh sâu sắc.

Bài, ảnh:Mỹ Hằng