Thổ cẩm: “Báu vật” trong kho tàng văn hóa dân tộc

Với 54 dân tộc anh em, mỗi dân tộc đều có những phục trangrất riêng và độc đáo, thể hiện quan niệm thẩm mỹ cũng như đặc trưng của từngvùng, miền, từng nền văn hóa khác nhau. Mặc dù có đến 54 dân tộc với từng ấykiểu trang phục truyền thống riêng, mỗi loại là một sắc màu, một tiếng nói, mộthơi thở, nhưng tựu trung lại, điều làm nên kho tàng quý giá nhất cho nền vănhóa Việt nói chung và lĩnh vực thời trang Việt nói riêng chính là sắc màu rựcrỡ của những vuông thổ cẩm.

Ảnh: Tư liệu

Độc đáo trang phục của từng sắc dân

Nếu như ở khu vực đồngbằng như đồng bằng Bắc Bộ, đồng bằng duyên hải miền Trung, đồng bằng sông CửuLong với điều kiện địa lý thuận lợi nên thường xuyên có sự giao lưu, tiếp biếnvăn hóa, cả trong xu hướng trang phục và thời trang, thì các khu vực trung du,cao nguyên trải dài khắp đất nước nơi sinh sống của 54 dân tộc anh em, do cáchbiệt về địa hình đồi núi nên hầu như vẫn giữ được những nét đặc trưng rất độcđáo của từng sắc dân, của từng nền văn hóa.

Trang phục là mộttrong những giá trị văn hóa giúp phân biệt sắc thái giữa các vùng miền trong cộngđồng dân tộc Việt. Mặc dù ở mỗi vùng miền sẽ có đặc trưng riêng về kiểu dáng,màu sắc, như màu chàm là màu độc tôn của người dân tộc cư trú ở vùng núi và caonguyên; nâu là màu chủ đạo của cư dân sống ở đồng bằng, duyên hải; hay càng vềphương Nam, màu sắc lại chuyển hóa thành màu đen; màu sáng là màu của cư dân cónguồn gốc đến từ Nam Đảo – Nam Á – Môn Khmer… Hoặc mỗi dân tộc có những hoa văntrang trí khác nhau, tượng trưng cho từng nhân sinh quan, tôn giáo, tín ngưỡng,nhưng có thể khẳng định, mỗi kiểu trang phục là một công trình nghệ thuật tàihoa về mỹ thuật, hội họa sử dụng màu sắc. Trong đó, thổ cẩm là chất liệu chínhgóp phần làm nên sắc thái riêng cho từng loại trang phục.

Hầu như có thể tìmthấy hoa văn, màu sắc đặc trưng của thổ cẩm trên bất kỳ trang phục nào của đồngbào dân tộc thiểu số. Và thổ cẩm, chứ không phải bất kỳ chất liệu nào khác, đãtrở thành “vũ khí” tô điểm thêm nét đẹp, nét duyên cho các cô gái vùng cao, đểmột lần được ngắm nhìn các chị, các em xúng xính trong sắc màu thổ cẩm cũng đủlàm say đắm lòng du khách vùng xuôi.

Riêng – chung giao hòa

Không hẹn mà nên, từrất lâu đời, thổ cẩm đã trở thành một nét văn hóa chung của các dân tộc thiểusố Việt Nam.Thổ cẩm đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong trong đời sống xã hội, là thước đocông dung ngôn hạnh của người phụ nữ. Các cô gái trước tuổi trưởng thành đềuđược bà, được mẹ dạy cách dệt thổ cẩm, bởi không chỉ được tạo ra nhằm phục vụnhu cầu trong gia đình, thổ cẩm còn là của hồi môn cho con gái khi về nhàchồng, là một phần để trao đổi hàng hóa.

Thời trước, thổ cẩmchủ yếu được dệt thủ công, nguyên liệu chính được sử dụng là bông vải. Màu sắctrên thổ cẩm thường được nhuộm bằng các chất liệu thiên nhiên với nhiều phươngpháp chế biến khá kỳ công như màu đen được tạo ra bằng cách ngâm lá chùm bầuvới bùn non, ngâm lá chàm; màu nâu hoặc đỏ sẫm được lấy từ các loại vỏ cây; màuxanh do nung vỏ ốc suối thật khô, ngâm thành vôi rồi trộn với nước lá krum; màuvàng được tạo từ củ nghệ; hay ngâm giấm vỏ cây sủi, đun sôi khoảng ba giờ vàlàm mát qua đêm, pha thêm phèn rồi ngâm sợi vải ở nhiệt độ 80 độ C để tạo thànhmàu nâu đỏ v.v…

Các họa tiết trên thổcẩm được bố trí xen lẫn, nổi lên trên bề mặt vải như thêu. Những hoa văn nàyđem lại cho bề mặt vải sự tương phản về đường nét, màu sắc, họa tiết v.v… Mặcdù có chung chất liệu thổ cẩm trong việc may thêu trang phục, phụ kiện, nhưngkhông vì vậy mà thổ cẩm ở mỗi dân tộc lại không có những nét riêng độc đáo. Tùytừng dân tộc, từng vùng miền, thổ cẩm sẽ có những đặc điểm riêng biệt, với nhữngđường thêu, sắc màu, chi tiết trang trí khác nhau đầy tinh tế.

Với người Mông, thổcẩm thường được trang trí bằng các ô đường diềm hình chữ nhật, chữ đinh, kếthợp các ô hình quả trám, tam giác. Người Dao lại chuộng màu đỏ tươi rực rỡ đểtrang trí cho vuông thổ cẩm, kết hợp với các phụ kiện khác như khăn đỏ, bông đỏtrên ngực áo, cổ áo v.v..., cùng kỹ thuật thêu thoáng để lộ nền đen, nền chàmtrong các họa tiết có tác dụng giảm độ rực chói của các màu nguyên sắc.

Người Thái Tây Bắc lạichuộng các màu trắng, đỏ, vàng, xanh lá cây, tím v.v… tạo ấn tượng mạnh với hoavăn, họa tiết đối xứng, phản ánh quan niệm về sự hòa hợp trường tồn của cuộcsống, vũ trụ, triết lý âm dương, ngũ hành… Trong khi đó, màu sắc thổ cẩm Chămlại thường là màu đen hoặc đỏ, với các họa tiết trang trí phần lớn là dạng hìnhhọc.

Đối lập với thổ cẩmcủa các dân tộc phía Bắc thường được ghép lại bằng những mảng vải màu rồi mớithêu hoa văn lên, thổ cẩm của người Khmer lại tạo hoa văn trực tiếp khi dệtsợi… Vì vậy, chỉ cần cầm trên tay một vuông thổ cẩm, quan sát màu sắc, đườngnét và hình thức dệt, cộng với sự am hiểu và tinh ý, bạn sẽ có thể nhận ra ngaybản sắc văn hóa và nhân sinh quan của từng dân tộc. Đó chính là cái hay, nétđẹp của từng vuông thổ cẩm.

“Gia tài” của thời trang Việt Nam

Nhà thiết kế Minh Hạnhkhông hề nói quá khi cho rằng thổ cẩm chính là “gia tài”đầy giá trị, cần được bảo tồn, nâng niu vàđáng trân trọng của thời trang Việt Nam. Bằng việc khai thác chất liệu và nguồncảm hứng từ các sắc màu thổ cẩm, NTK Minh Hạnh, Vũ Thu Giang, Vũ Hoàng ... đãcho ra đời những bộ sưu tập giao hòa tinh tế giữa nét đẹp quyến rũ Đông – Tây,từ những chiếc áo dài cách điệu được may bằng chất liệu thổ cẩm, đến nhữngchiếc váy, bộ âu phục, bộ đầm thổ cẩm đẹp hút hồn… Chính thời trang thổ cẩm quabàn tay tài hoa của các nghệ nhân và mắt sáng tạo đầy thẩm mỹ của NTK đã gópphần mang thời trang Việt Namđến với thế giới. Để rồi, lần nào mang BST thổ cẩm “đi đánh xứ người”, NTK MinhHạnh cũng được người dân tại các nơi từ châu Âu đến châu Mỹ nhận diện ra ngaynguồn gốc của mình là người Việt Nam.

Giờ đây, không chỉtrang phục được may bằng thổ cẩm, mà cả những phụ kiện như ví, túi xách, túikhoác, ba lô, khăn tay, khăn choàng bằng thổ cẩm cũng đã chứng tỏ được sức“quyến rũ” của mình với du khách trong và ngoài nước. Những vật dụng bằng thổcẩm này đã theo chân du khách nước ngoài đến khắp mọi miền thế giới, góp phầnquảng bá nét văn hóa độc đáo và nét đẹp thời trang rất riêng có của Việt Nam rakhắp năm châu. Bởi thế nên có lần, giới truyền thông trong nước và quốc tế đãxôn xao khi cô bé Viviene – con gái của cặp đôi quyền lực Hollywood Jolie –Pitt diện một chiếc áo thổ cẩm cực đẹp mang hơi hướng hoa văn thổ cẩm của phụnữ miền Bắc Việt Nam, vốn là quê hương của anh trai cô bé – Pax Thiên.

Không những thế, cácđường nét hài hòa, tinh tế nhưng không kém phần mạnh mẽ, hiện đại đầy quyến rũcủa thổ cẩm đang dần trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều nhà thiết kế, góp phầntạo nên những bộ trang phục mang tính ứng dụng cao. Chính vì vậy mà thổ cẩmngày nay đã vượt qua vạn dặm núi đồi để lấp ló xuất hiện khắp mọi nơi, trongcác đô thị và thành phố lớn như một phong cách thời trang đầy cá tính tô điểmthêm vẻ đẹp năng động, độc đáo cho chủ nhân của chúng.

Bằng việc hiện đại hóaquá trình dệt vải từ thủ công sang sử dụng các loại máy móc công nghiệp, thổcẩm đang hứa hẹn một tương lai không xa sẽ trở thành một trong những giá trịvăn hóa không thể thiếu của người Việt, chứng minh sức sống mãnh liệt của nhữngvuông vải rực rỡ sắc màu với đời sống thời trang cả trong thời xa xưa lẫn thờibuổi hiện đại ngày nay.

Theo Khampha