Tiếng Pí lè trong đám cưới của người Dao

Kèn Pí lè có ý nghĩa quan trọng trong đời sống dân tộc Dao

Bản sắc văn hóa của người Dao thể hiện qua các sinh hoạt và sản phẩm văn hóa vật chất và tinh thần như trang phục, ẩm thực, đám cưới truyền thống, nghi lễ cấp sắc, âm nhạc… Trong đó, đối với người Dao, âm nhạc là một phần rất quan trọng của cuộc sống. Từ làn điệu dân ca Páo dung da diết đến những thanh âm đa sắc của các loại nhạc cụ như chuông, trống, chũm chọe, thanh la, tù và, nhị, sáo, đàn môi, đặc biệt là tiếng kèn Pí lè…

Kèn Pí lè là một loại nhạc cụ truyền thống của người Dao được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Kèn được xem như “báu vật” trong gia đình nên không thể bán hay đánh mất. Nhạc cụ này thuộc họ hơi với cấu tạo 3 phần, gồm đầu thổi, thân kèn và loa kèn. Về cơ bản, đầu thổi là một ống đồng nhỏ. Thân kèn bằng ống gỗ tròn đục rỗng, dài khoảng 40 cm chia làm 10 đốt. Trong đó, 7 đốt ở giữa được dùi lỗ nhỏ hình tròn theo hàng dọc với khoảng cách đều nhau. Phần loa kèn làm bằng đồng đúc mỏng, hình chóp cụt, dài khoảng 13 cm, đường kính 16 cm.

Đội kèn Pí lè dẫn đầu đoàn rước dâu về nhà chồng lúc mặt trời chưa mọc. Ảnh tư liệu

Theo ông Triệu Văn Thanh, người Dao đỏ ở thôn 9, xã Đắk R’la, huyện Đắk Mil, tiếng kèn Pí lè có hơn 70 giai điệu. Mỗi giai điệu thể hiện một nét tâm trạng khác nhau. Vì vậy, tùy vào nội dung, hình thức các nghi lễ mà người thổi kèn kết nối các giai điệu cho phù hợp.

Người Dao thường thổi kèn Pí lè vào các dịp quan trọng như cúng nương, cúng cơm mới, cúng thổ địa, lễ cấp sắc, cưới hỏi, lễ tết,… Đặc biệt, trong lễ cưới hỏi truyền thống của dân tộc Dao, tiếng Pí lè dường như không thể thiếu.

Anh Bàn Văn Phước, người Dao Thanh Y ở thôn Nam Ninh, xã Nâm N’đir (Krông Nô) cho biết: Đám cưới là một trong những nghi lễ trọng đại và vui mừng nhất trong vòng đời người. Thế nên, dù nhà giàu hay nghèo, trong lễ cưới của người Dao phải có tiếng kèn Pí lè vang lên. Những âm thanh dìu dặt, réo rắt, trầm bổng độc đáo của kèn Pí lè còn được góp vui vào thời điểm mọi người hát giao duyên, cùng thức thâu đêm trò chuyện trong đám cưới.

Theo ông Đặng Hữu Hiền, thầy cúng trong cộng đồng người Dao đỏ ở thôn 10, xã Đắk N’Dró (Đắk Mil) thì phải mất khá nhiều thời gian ông mới học thổi được kèn Pí lè. Người học phải kiên trì tập lấy hơi từ mũi, đẩy hơi ra miệng thông qua đầu thổi và tác động các ngón tay vào những lỗ nhỏ trên thân kèn để tạo ra âm thanh. Kỹ thuật nín hơi, giữ hơi, nhả hơi phải thuần thục thì mới thổi được nhiều giai điệu khác nhau. Để tiếng kèn đi vào lòng người, ngoài việc thổi được đúng âm vực, trường độ theo mỗi bài nhạc riêng, người thổi phải có cảm nhận âm nhạc để sử dụng các giai điệu phù hợp với hoàn cảnh.

Đội kèn Pí lè dẫn đầu đoàn rước dâu về nhà chồng lúc mặt trời chưa mọc

Tiếng kèn thể hiện sự đồng điệu, dâng trào cảm xúc rộn ràng, lúc vui tưng bừng, lúc buồn da diết như diễn biến tâm lý của cô dâu trước khi về nhà chồng… Với quan niệm vạn vật hữu linh (vạn vật đều có linh hồn), trong các nghi lễ truyền thống cũng như đám cưới, người Dao dùng tiếng kèn Pí lè để kết nối với thế giới thần linh.

Anh Triệu Sáng Sinh, dân tộc Dao đỏ ở thôn 8, xã Đắk N’Drót (Đắk Mil) chia sẻ: Các bài kèn được thổi trong đám cưới thông thường là bài trên đường đi đón dâu, đến nhà cô dâu, lạy tổ tiên, cảm tạ cha mẹ, đưa cô dâu ra khỏi cửa, đón dâu về nhà, đón khách… Trên đường sang nhà gái rước dâu và lúc đưa dâu về nhà chồng, hai người thổi kèn luôn phải đi trước để dẫn đầu đoàn rước dâu. Đội kèn thổi các giai điệu dồn dập nhưng không kém phần da diết, trang trọng khi cô dâu và chú rể vấn lạy trước bàn thờ tổ tiên trong sự thiêng liêng.

Dù đi đến nơi đâu, âm thanh trầm bổng của tiếng kèn Pí lè đã gắn liền với đời sống của người Dao. Tiếng Pí lè nói riêng và truyền thống của người Dao nói chung góp phần tô điểm thêm bức tranh văn hóa đầy màu sắc của hơn 40 dân tộc anh em trên cao nguyên M'nông huyền thoại…